Phân loại dạng thuốcDạng thuốc là hình thức trình bày đặc biệt của dược chất để đưa dược chất
vào cơ thể. Dạng thuốc được bào chế để phát huy tối đa hiệu lực chữa bệnh, tiện lợi trong sử dụng và bảo quản.
Theo thể chất:
- Các dạng thuốc thể rắn (thuốc bột, thuốc viên)
- Các dạng thuốc thể mềm (thuốc cao, thuốc mỡ, gel)
- Các dạng thuốc thể lỏng (dung dịch, hỗn dịch, nhũ dịch, xiro)
Theo đường dùng:
- Các dạng thuốc uống (viên, bột, dung dịch, nhũ dịch, hỗn dịch)
- Các dạng thuốc tiêm (dung dịch, hỗn dịch, nhũ dịch, bột pha tiêm, dịch truyền)
- Các dạng thuốc dùng ngoài (thuốc bôi trên da, thuốc nhỏ lên niêm mạc, thuốc súc miệng)
- Các dạng thuốc đặt vào các hốc tự nhiên trên cơ thể (thuốc đặt hậu môn, thuốc trứng đặt âm đạo...)
Dung dịch thuốc
Dung dịch thuốc là những chế phẩm được tạo thành bằng cách hoà tan một hay nhiều dược chất trong một
hoặc một hỗn hợp dung môi. Dung dịch thuốc có thể dùng bằng đường uống hay bằng đường tiêm hay dùng
ngoài.
hoặc một hỗn hợp dung môi. Dung dịch thuốc có thể dùng bằng đường uống hay bằng đường tiêm hay dùng
ngoài.
Ưu điểm của dạng thuốc này là thuốc ngấm nhanh, tác dụng nhanh hơn các dạng thuốc rắn và không gây kích
ứng khi tiếp xúc vớiniêm mạc. Hơn nữa, dược chất dễ hoà tan nên có thể bào chế ở dạng thuốc giọt, rất tiện
dùng cho người già và trẻ nhỏ.
ứng khi tiếp xúc vớiniêm mạc. Hơn nữa, dược chất dễ hoà tan nên có thể bào chế ở dạng thuốc giọt, rất tiện
dùng cho người già và trẻ nhỏ.
Nhược điểm của dạng thuốc này là thường kém bền vững, nên không thể bảo quản lâu dài. Việc chia liều
kém chính xác hơn dạng thuốc rắn. Vận chuyển gặp nhiều khó khăn do dung dịch thuốc được đóng gói cồng
kềnh và dễ vỡ.
kém chính xác hơn dạng thuốc rắn. Vận chuyển gặp nhiều khó khăn do dung dịch thuốc được đóng gói cồng
kềnh và dễ vỡ.
Liều dùng được chia theo muỗng cà phê (5ml) hay muỗng canh (15ml).
Không nên dùng dạng thuốc này để uống các dạng thuốc viên hay hoà tan các dạng thuốc bột để tránh
tương kỵ hoá học.
tương kỵ hoá học.
Siro
Siro là dạng thuốc lỏng, sánh và có chứa tỷ lệ đường cao (64%); do đó dạng thuốc này thường có vị ngọt dễ uống.
- Ưu điểm: Dạng thuốc này giúp che giấu được mùi vị khó chịu của thuốc nên tiện dùng cho trẻ em.
- Tỷ lệ đường cao nên thuốc có thể bảo quản được lâu và cũng có giá trị dinh dưỡng.
- Nhược điểm: Hấp thu chậm do độ nhớt cao, do đó cần pha loãng hay uống kèm với nước nếu
muốn tăng tốc độ hấp thụ.
- Liều dùng: Dạng thuốc này được phân liều theo muỗng cà phê hay muỗng canh.
Hỗn dịch
Hỗn dịch là dạng thuốc lỏng để uống, tiêm hay dùng ngoài có chứa dược chất rắn không hòa tan ở dạng hạt
thật nhỏ được phân tán đồng nhất trong một dẫn chất thích hợp.
thật nhỏ được phân tán đồng nhất trong một dẫn chất thích hợp.
Các chất dẫn thường gặp: nước, nước thơm, dung dịch dược chất...
Ưu điểm: hạn chế được nhược điểm của một số dược chất khi hoà tan kém bền vững hoặc có mùi vị
khó uống và gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hoá.
khó uống và gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hoá.
Cần lắc kỹ trước khi sử dụng.
Nhũ tương
Nhũ tương là dạng thuốc lỏng chứa các tiểu phân lỏng phân tác đồng nhất trong một chất lỏng khác k
hông đồng tan. Có thể dùng để uống, tiêm hay dùng ngoài. Nhũ tương dạng lỏng dùng để uống gọi là nhũ dịch.
hông đồng tan. Có thể dùng để uống, tiêm hay dùng ngoài. Nhũ tương dạng lỏng dùng để uống gọi là nhũ dịch.
Ưu điểm: Che giấu mùi vị khó chịu của thuốc, giảm tác dụng gây kích ứng niêm mạc đường tiêu hoá
của dược chất. Nhũ tương dùng đường tiêm không gây tắc mạch như các thuốc tiêm dạng dầu.
của dược chất. Nhũ tương dùng đường tiêm không gây tắc mạch như các thuốc tiêm dạng dầu.
Cần lắc kỹ trước khi sử dụng.
Thuốc viên
Có nhiều dạng thuốc viên: viên nang, viên nén, viên bao, viên ngậm, viên đặt dưới lưỡi, viên sủi, viên
tác dụng kéo dài.
tác dụng kéo dài.
Viên nang
Viên nang là dạng thuốc rắn hay mềm được phân liều chính xác và được bào chế dưới dạng thích
hợp (dung dịch, bột, hạt) đựng trong vỏ nang làm bằng gelatin hay tinh bột. Với dạng bào chế này, thuốc
có thể che giấu được mùi vị khó chịu, làm cho thuốc dễ uống, tránh được các tác động bên ngoài, bảo vệ
thuốc không bị dịch vị phá huỷ. Vì vậy, không nên nhai để tránh làm hỏng vỏ nang, không tách bỏ vỏ nang
để lấy phần dược chất bên trong để uống. Riêng đối với người lớn tuổi, phản xạ nuốt có thể giảm và có
hiện tượng giảm tiết nên khi uống, ngậm viên thuốc trong miệng để làm mềm vỏ nang rồi nuốt với nước
nhằm tránh hiện tượng thuốc dính ở thực quản.
hợp (dung dịch, bột, hạt) đựng trong vỏ nang làm bằng gelatin hay tinh bột. Với dạng bào chế này, thuốc
có thể che giấu được mùi vị khó chịu, làm cho thuốc dễ uống, tránh được các tác động bên ngoài, bảo vệ
thuốc không bị dịch vị phá huỷ. Vì vậy, không nên nhai để tránh làm hỏng vỏ nang, không tách bỏ vỏ nang
để lấy phần dược chất bên trong để uống. Riêng đối với người lớn tuổi, phản xạ nuốt có thể giảm và có
hiện tượng giảm tiết nên khi uống, ngậm viên thuốc trong miệng để làm mềm vỏ nang rồi nuốt với nước
nhằm tránh hiện tượng thuốc dính ở thực quản.
Viên nén
Viên nén có nhiều hình dạng, kích thước; có thể được điều chế bằng cách nén một hay nhiều dược chất.
Mỗi viên nén là một đơn vị liều, do đó rất dễ sử dụng, dễ vận chuyển và dễ bảo quản. Tốt nhất là nên uống
vơi nhiều nước (nước đun sôi để nguội, khoảng 150ml). Tuy nhiên, viên nén có tác dụng chậm hơn thuốc
tiêm, khó uống đối với trẻ em, người lớn tuổi, người đang bị hôn mê.
Mỗi viên nén là một đơn vị liều, do đó rất dễ sử dụng, dễ vận chuyển và dễ bảo quản. Tốt nhất là nên uống
vơi nhiều nước (nước đun sôi để nguội, khoảng 150ml). Tuy nhiên, viên nén có tác dụng chậm hơn thuốc
tiêm, khó uống đối với trẻ em, người lớn tuổi, người đang bị hôn mê.
Viên bao
Viên bao là dạng thuốc ở dạng viên nén được bao thêm một lớp màng thích hợp nhằm mục đích che giấu
mùi vị khó chịu của dược chất, tránh được các tác động bên ngoài, bảo vệ thuốc không bị dịch vị phá huỷ,
hay kiểm soát sự giải phóng dược chất (giúp giải phóng thuốc chậm).
mùi vị khó chịu của dược chất, tránh được các tác động bên ngoài, bảo vệ thuốc không bị dịch vị phá huỷ,
hay kiểm soát sự giải phóng dược chất (giúp giải phóng thuốc chậm).
Viên ngậm
Viên ngậm thường được dùng để sát khuẩn, chông viêm trong khoang miệng. Dược chất được phóng thích
từ từ.
từ từ.
Viên ngậm dưới lưỡi
Viên ngậm dưới lưỡi thường được dùng khi cần tác dụng nhanh của thuốc hoặc tránh sự phân huỷ ở
dịch vị và ở gan. Dược chất phải được phóng thích nhanh, và nhanh chóng cho tác dụng toàn thân.
dịch vị và ở gan. Dược chất phải được phóng thích nhanh, và nhanh chóng cho tác dụng toàn thân.
Viên sủi
viên sủi bọt là một trong những dạng viên pha dung dịch hay hỗn dịch dùng để uống hoặc dùng ngoài. một
số ưu nhược điểm:
số ưu nhược điểm:
- Ưu điểm: Dùng thích hợp cho những người khó nuốt viên nén, giảm kích ứng niêm mạc cho một số
- dược chất, tăng sinh khả dụngcho một số viên nén, che giấu mùi vị,
- Nhược điểm: Viên phải được điều chế và bảo quản trong điều kiện tránh ẩm do chứa một lượng muối
- kiềm khá lớn (natri carbonat, natri hydrocarbonat, kali carbonat) nên viên sủi không dùng cho người
- kiêng muối, một số trường hợp viên sủi gây kiềm hoá máu làm ảnh hưởng đến hấp thu 1 số chất
- Thành phần viên sủi gồm dược chất và tá dược:
- Dược chất đóng vai trò quan trọng nhất.
- Tá dược: tá dược trơn có vai trò lớn trong đảm bảo độ bền cơ học, dược động học của viên
- Một số lưu ý: Với những người bị cao huyết áp có thể vẫn dùng thuốc viên sủi được dù đã có khuyến
- cáo nếu sử dụng muối tạo khí là KHCO3, vì kali trong máu có vai trò hạ áp. Mặt khác acid sử dụng là
- vitamin C (ascorbic) để tạo khí có vai trò làm bền vững thành mạch, ổn định huyết áp. Hai loại tá dược
- : KHCO3 và ascorbic được sử dụng nhiều trong bào chế viên sủi cho người cao huyết áp.
Viên tác dụng kéo dài
Viên tác dụng kéo dài thường chứa lượng dược chất cao hơn bình thường và giải phóng từ từ lượng dược
chất này trong đường tiêu hoá để kéo dài tác dụng của thuốc, giảm số lần sử dụng thuốc. Thường sinh khả
dụng của dạng thuốc này, phụ thuộc nhiều vào thời gian lưu trú tại dạ dày vì nếu thuốc nằm tại dạ dày lâu qua
thì vỏ bao sẽ rã ngay dưới tác dụng của dịch vị và ngược lại. Do đó, để đảm bảo tác dụng của thuốc, nên uống
xa bữa ăn trừ những thuốc kích ứng dạ dày.
chất này trong đường tiêu hoá để kéo dài tác dụng của thuốc, giảm số lần sử dụng thuốc. Thường sinh khả
dụng của dạng thuốc này, phụ thuộc nhiều vào thời gian lưu trú tại dạ dày vì nếu thuốc nằm tại dạ dày lâu qua
thì vỏ bao sẽ rã ngay dưới tác dụng của dịch vị và ngược lại. Do đó, để đảm bảo tác dụng của thuốc, nên uống
xa bữa ăn trừ những thuốc kích ứng dạ dày.
